والدین و چند اصل مهم در تربیت فرزندان

اصل توجه به تفاوت‏هاى فردى فرزندان

انسان‏ها به گونه‏اى آفریده شده‏اند که هر یک از آنها یک فرد مستقل هستند و هیچ دو نفرى را نمى‏توانیم بیابیم که از همه جهت شبیه هم باشند. آدمیان با یکدیگر برابر نیستند و از نظر توان جسمى، قدرت اندیشه، هوش و استعداد و زیرکى متفاوتند. از این رو، والدینى که با صرف هزینه فراوان مى‏کوشند فرزندانشان را آن‏گونه که خود مى‏خواهند پرورش دهند، به نتیجه دل‏خواه نمى‏رسند. باید توجه داشت که کودکان با هم تفاوت‏هاى زیادى دارند و والدین و مربیان آگاه باید پیش از آنکه از آنان انتظار تربیتى ویژه‏اى داشته باشند، به شناخت واقع‏بینانه‏اى از آنها برسند تا برنامه‏هاى تربیتى موفقى را به پیش ببرند. «توجه کردن به تفاوت‏هاى فردى، در سیره معصومان علیهم‏السلام نیز رعایت مى‏شد و معصومین علیهم‏السلام امر شده بودند که با مردم به اندازه عقلشان سخن بگویند؛ زیرا از تفاوت‏هاى میان انسان‏ها، تفاوت در عقل و تفاوت در استعداد ذهنى و قدرت فهم است که باید بسیار به آنها توجه کرد.» هر یک از این تفاوت‏ها، روش آموزشى خاص خود را مى‏خواهد و اگر به آنها توجهى نشود، در فرآیند پرورش اختلال به وجود خواهد آمد.
بر این اساس، نمى‏توان از همه فرزندان انتظار یکسان داشت و از آنان خواست که در یک سطح از رشد و کمال قرار گیرند، بلکه وظیفه والدین آن است که زمینه شکوفایى و رشد استعدادهاى فرزندانشان را فراهم آورند تا هر کدام از آنها به اندازه توانایى و شایستگى خویش به کمال مطلوب دست یابد.
پیام متن
والدین در تربیت فرزندانشان باید توجه کنند که:

هر کسى را بهر کارى ساختند***میلِ آن را در دلش انداختند

اصل پرورش تدریجى فرزندان

هیچ انسانى جز بر اساس توانایى‏اش و جز با حرکت تدریجى و درست، به کمال دل‏خواه نمى‏رسد. تربیت باید هماهنگ با طاقت، توان و گنجایش افراد و به صورت تدریجى و آهسته صورت گیرد. منظور از پرورش تدریجى، هماهنگى روند تربیت با رشد تدریجى فرزندان است. بنابراین، والدین در تربیت و نگه‏دارى فرزندان باید به تدریجى بودن ویژگى‏ها و توان‏مندى‏هاى آنها توجه داشته باشند؛ زیرا شخصیت انسان کم کم ساخته مى‏شود و گفتار و رفتار به مرور در او اثر مى‏گذارد و در عمق جانش نفوذ مى‏کند. از این رو، توجه به اصل تدریجى و همیشگى بودن در امر تربیت و پرورش، مهم و ضرورى است. انسان فقط با چند رفتار و کردار نیک، به شخصیت عالى دست نمى‏یابد، بلکه با تداوم، تکرار و به تدریج، شخصیت او قالب مى‏خورد و شکل مى‏گیرد.
پیام متن
آنچه به شتاب برآید، دیرى نپاید، ولى آنچه به تدریج حاصل آید، سرسخت شود و به آسانى زوال نیابد.
اصل آسان‏گیرى
نرمى و مدارا کردن بهترین شیوه براى نرم‏کردن دل‏ها و همراه ساختن جان‏ها با امر تربیت است و هیچ چیزى همچون مدارا و آسان‏گیرىِ بهنگام در تربیتِ دل انسان‏ها و رشد درست عواطف انسانى مؤثر نیست. این مسئله در سال‏هاى نخستین زندگى و دوران کودکى انسان، اهمیت بیشترى دارد؛ زیرا وجود انسان لطیف‏تر است و به سهل‏گیرى و چشم‏پوشى بیشترى نیاز دارد و باید آسان‏گیرى سرلوحه همه رفتارهاى تربیتى قرار گیرد. در برنامه تربیتى باید اصل را بر انتخاب و تعیین تکلیف‏هاى آسان قرار دهیم؛ زیرا این روش، یکى از زمینه‏هاى درونى و انگیزشى لازم براى فرزندان را فراهم مى‏آورد و آنها را به سوى انجام دادن کارهاى شایسته و دل‏خواه تشویق مى‏کند. رسول اکرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله مى‏فرماید: «بُعِثْتُ عَلَى الحَنیفةِ السَهْلَةِ السَمْحَه؛ من به آیین فطرى آسان و چشم‏پوشنده برانگیخته شده‏ام».
از آن‏جا که کودکان ما به دلیل ضعف نفس، در برابر به دوش کشیدن تکلیف‏ها فرو مى‏شکنند، اصل گذشت یا آسان‏گیرى در تربیت و تشویق آنان به رعایت برنامه‏هاى دینى باید به نیکى رعایت شود. در اجراى این اصل مى‏توان از روش مرحله‏اى کردن تکلیف‏ها و تجدیدنظر در مسئولیت‏ها استفاده کرد؛ زیرا فرزندان تکلیف‏هاى سخت را نمى‏توانند انجام دهند و در مرحله نخست نمى‏توان از آنها انتظار داشت که بدون آمادگى و زمینه قبلى، آنها را دقیق و مناسب انجام دهند. بنابراین، باید یک تکلیف مشکل را به صورت مرحله به مرحله از آنها بخواهند تا توانایى انجام دادن آن را پیدا کنند و چنانچه تکلیفى از حد توان فرزندان خارج بود، در آن تجدیدنظر کنند و بنا بر اصل آسان‏گیرى، تکلیف دیگر و ساده‏ترى به آنها بدهند.
پیام متن
والدین باید قدرت فراگیرى فرزندان را در نظر گیرند و از آموزش زود هنگام و آنچه فراتر از درک آنهاست، بپرهیزند تا در نتیجه، در امر تربیت فرزند سخت‏گیرى کنند.
اصل ایجاد شرایط
بر اساس این اصل، افزون بر آنکه باید زمینه‏هاى فراهم‏آورنده و رشددهنده کج‏روى‏ها و انحراف‏ها را از بین برد، باید شرایط پرورش هر چه بیشتر و بهتر انسان‏ها را پدید آورد.
براى نمونه، در دوران کودکى به ویژه زمانى که کودک در رحم مادر زندگى مى‏کند، جنین در انتخاب سرنوشت خود نقشى ندارد و این پدر و مادرند که با چگونگى رفتار خود خوش‏بختى یا بدبختى نوزاد را رقم مى‏زنند. در دوران خردسالى که فرزندان در سطح آگاهى کمترى به سر مى‏برند، براى والدین بهترین فرصت است که با جاذبه‏ها و راه‏کارهاى بسیار ظریف و دقیق، فرزندان را بر انجام دادن کارها و ارزش‏هاى اخلاقى وا دارند و بدین‏گونه، زمینه رشد اخلاقى و پرورش درست را در او فراهم آورند.
پیام متن
پرورش فرزند باید اساسى و ریشه‏اى باشد، به این معنا که از همان زمان کودکى فرزند، سنگ بناى آینده کودک به شکل درست نهاده شود تا کودک، ناخودآگاه و ناخواسته به سوى انجام دادن نیکى‏ها گام بردارد و از لغزش بپرهیزد