شکرانه

شکرگزاری نعمت های خداوند بر تمام انسان ها واجب است .عقل و فطرت هر انسانی به او حکم می کند که اگر شخصی به وی نیکی کرد ، موظف است که از آن شخص تشکر کند،که در صورت عدم تشکر هم فطرت و هم دیگر انسان ها او را بازخواست خواهند کرد.
شکر به این معناست که انسان نعمت ها و خوبی ها را در ذهن خود بیاورد و به وسیله گفتار و کردار خود آن ها را اظهار کند[1].
شکرگزاری امر بسیار مهمی است که خداوند تبارک و تعالی در جای جای قرآن آیاتی را برای بیان اهمیت آن نازل کرده است. گرچه شکر نعمت‌ها، از توان و طاقت ‌بشر بیرون است، ولی انسان باید به هر قدر که می‌تواند، سپاسگزار نعمت و نیکی های پروردگار باشد.
همانطور که بیان شد شکر کردن به دو گونه است :
1-شکر گفتاری: به این صورت که انسان به وسیله گفتار و زبانی، از کسی که به او نیکی کرده و یا از نعمت هایی که خداوند تبارک و تعالی به او ارزانی داشته تشکر کند، مثلا بگوید: «الحمدلله» یا «الحمدلله رب العالمین» یا «شکراٌ لله» و یا هر لفظ دیگری با هر زبان و هر گویشی که معنای شکرگزاری از آن فهمیده شود. یکی دیگر از راه های شکرگفتاری- نسبت به نعمت های الهی- که در قرآن به آن اشاره شده این است که انسان نعمت های خدا را برای دیگران بازگو کند[2].
2- شکر عملی : یعنی انسان با اعمال و رفتار خود از خوبی ها و نعمت هایی که به او عطا شده قدردانی کند.اما دایره شکر عملی وسیع است و قدردانی عملی هر نعمتی به نسبت به همان نعمت می باشد.برای روشن شدن این مطلب به بیان مثال هایی می پردازیم:
- شکرگزاری از نعمت مال و فرزند با کمک کردن به مستمندان و یتیمان حاصل می شود. همانطور که خداوند در سوره الضحی می فرماید : « فَأَمَّا الْیَتِیمَ فَلَا تَقْهَرْ (9) وَأَمَّا السَّائِلَ فَلَا تَنْهَرْ (10). و اما [تو نیز به پاس نعمت ما] یتیم را میازار .و گدا را مران ».
- شکرگزاری از نعمت طعام و نوشیدنی ها به اسراف نکردن آنهاست. خدا در قرآن می فرماید: « کُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ. بخورید و بیاشامید و[لی] اسراف نکیند که او (خدا) اسراف کاران را دوست نمیدارد» [3].
باید توجه داشت که باقی گذاشتن مقداری از غذا یا نوشیدنی در ظرف و نخوردن آن و در نتیجه دور ریخت غذاهای اضافی، اسراف و توهین به نعمت خدا می باشد.خداوند در سوره اسراء[4] با کسانی که اسراف می کنند به تندی سخن گفته و آنها را برادران شیطان خطاب کرده است.
-شکرگزاری از نعمت های موجود در بدن به دو صورت است: 1- گناه نکردن 2- بهرهمندی از آنها در اموری که باعث تقرب به درگاه احدیت می باشند .
- شکرگزاری از نعمت علم و دانش با یاد دادن و در اختیار گذاشتن علم خود به دیگران محقق می گردد.
- و غیره... .
اما عبادت و نماز، دعا و روزه ، احسان و انفاق در راه خدا از بهترین مصادیق شکر عملی محسوب می شود.همان گونه که خداوند در سوره کوثر[5] در ازای اعطای بزرگترین نعمت الهی یعنی حضرت صدیقه کبری (سلام الله علیها) به پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) ، ایشان را مأمور می کند تا با نماز و انفاق و تسبیح و استغفار به شکر عملی بپردازند.
یکی دیگر از اعمالی که در این باره نسبت به آن تأکیید فراوانی شده است، سجده شکر می باشد .سجده شکر مکان و زمان مشخصی ندارد و پسندیده است هر زمان که خداوند بر انسان نعمت جدیدی ارزانی داشت یا انسان نعمت های خدا را به ذهن آورد برای قدردانی از آن ها در همانجا سر به خاک بگذارد و سجده کند. امام صادق (علیه السلام) درمورد این سجده می فرمایند: «سَجْدَةُ الشُّکْرِ وَاجِبَةٌ عَلَى کُلِّ مُسْلِمٍ تُتِمُّ بِهَا صَلَاتَکَ وَ تُرْضِی بِهَا رَبَّکَ وَ تَعْجَبُ الْمَلَائِکَةُ مِنْکَ.سجده شکر بر هر مسلمانی واجب است به وسیله سجده شکر است که نماز خود را کامل می‌کنی و پروردگارت را خشنود می‌سازی و فرشتگان از تو تعجب می‌کنند»[6].
آثار شکرگزاری
خداوند به علل مخلتفی در مقام ربوبیت از مردمان می خواهد که به شیوه های گوناگون شکرگزار نعمت های بی شمار الهی باشند.اما در اینجا باید به این نکته توجه کرد که ذات احدیت بی نیاز مطلق است[7] و انسان ها اگر نسبت به نعمت های خدادادی شاکر یا کفور باشند، نه به ذات او اضافه و نه از او چیزی کم می گردد. پس بازگشت تمام علت هایی که برای شکرگزاری ذکر می گردد به خود انسان می باشد.از جمله عللی که ذکر شده می توان به آثار شکرگزاری اشاره کرد:
1-فزونی نعمت : و آنگاه که پروردگارتان اعلام کرد که اگر واقعا سپاسگزارى کنید [نعمت] شما را افزون خواهم کرد...[8]
2-مایه راهیابی به صراط مستقیم و هدایت الهی[9]
3-برخورداری از نعمت ها و نیکی ها و خیر دنیوی [10]
4-رضایت خداوند و خشنودی وی[11]  
موسسه جهانی سبطین علیهماالسلام
 
پاورقی

1-  مفردات الفاظ قرآن کریم، راغب اصفهانی ، ص ۴۶۱.
[2]- الضحی11 .
3-  اعراف 31.
[4] - إِنَّ الْمُبَذِّرِینَ کَانُواْ إِخْوَانَ الشَّیَاطِینِ وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِرَبِّهِ کَفُورًا ( اسراء 27).
[5]- بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ. إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ. فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَانْحَرْ.
[6]-  من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 333.
[7]- توحید 2
[8]- ابراهیم ۷
2-  نحل آیات ۱۲۰ و ۱۲۱.
3-  همان .
4-  زمر ۷ .