تزار شرق در قلب تهران
آخرین باری که رییس‌جمهور روسیه به ایران سفر کرد به مهرماه سال ١٣٨٦ بازمی‌گردد و روزهایی که تهران میزبان دومین نشست سران کشورهای ساحلی دریای خزر بود. مرد شماره یک روسیه در روزهای بحران‌های رنگارنگ منطقه‌ای و سرایت ناآرامی‌ها از مرزهای خاورمیانه به قاره سبز به سرزمینی می‌آید که در نگاه جهانی رابطه راهبردی گسترده‌ای با مسکو دارد. تهران در روزهای از بعد داخلی پسابرجام و از بعد منطقه‌ای سر و کله زدن با پرونده‌های سوریه، یمن و عراق میزبان مردی می‌شود که این روزها دیگر به واسطه ماجرای اوکراین رهبری منفور نیست بلکه به واسطه جنگ با تروریست‌هایی که اروپا را ناامن کرده‌اند مرجعی معقول به حساب می‌آید.
هرچند گفته می‌شود پوتین برای شرکت در این مجمع گازی به تهران می‌آید اما کمتر رسانه‌ای است که سفر رییس دولت روسیه به ایران را صرفا برای رایزنی در خصوص حوزه انرژی بداند. پوتین در روزهای تلاش جامعه جهانی برای گره‌گشایی از پرونده سوریه، در روزهای گسترش دامنه فعالیت تروریست‌های بی‌مرز و در روزهای بعد از پذیرش برجام آمده است. کرملین پیش از حضور پوتین در تهران در بیانیه‌ای اعلام می‌کند که روابط مسکو و تهران به مشارکت راهبردی ارتقا یافته است؛ بیانیه‌ای که چندان بوی سفر برای تعامل‌های صرفا بسته‌بندی‌شده در خصوص انرژی را نمی‌دهد و چاشنی سیاسی آن بیشتر رخ می‌نماید. در بیانیه کرملین که نسبت به بیانیه‌های مشابه طولانی‌تر و شامل جزییات بیشتری هم هست به آنچه در ٢٤ ساعت جاری در انتظار تیم سیاسی روسیه در ایران است اشارات مبسوطی شده است.
کرملین با سفر کاری خواندن این حضور اعلام کرده است که پوتین در تهران با آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی و حسن روحانی رییس‌جمهوری اسلامی ایران دیدار و گفت‌وگو می‌کند. در این بیانیه آمده است: ولادیمیر پوتین که یک بار سال ٢٠٠٧ با رهبر انقلاب اسلامی در حاشیه دومین اجلاس سران خزر در تهران دیدار کرد امسال برای سومین بار با همتای ایرانی خود دیدار و مذاکره خواهد کرد. تمام مسائل همکاری‌های دوجانبه ازجمله اقتصادی و بازرگانی، سرمایه‌گذاری، انرژی هسته‌ای، استخراج و بهره‌برداری از میادین نفت و گاز و همکاری‌های فنی- نظامی و نیز مسائل مهم بین‌المللی و نخست حل و فصل سیاسی بحران سوریه، اجرای برجام و مبارزه با تروریسم به ویژه داعش محورهای اعلام‌شده از سوی کرملین برای رایزنی‌های پوتین در تهران است.
هر چند سفر تزار سیاسی روس‌ها به تهران نخستین سفر پس از ٨ سال است اما رابطه میان دو کشور در سطوح کمتر از رییس‌جمهور در دو سال گذشته شدت بیشتری گرفته است. حسن روحانی و ولادیمیر پوتین در دو سال گذشته شش بار در حاشیه مراسم‌های متفاوت با هم رایزنی‌های جدی سیاسی داشته‌اند که به تعبیر مهدی سنایی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در روسیه می‌توان از آن با عنوان اشراف دو رییس‌جمهور بر روابط دوجانبه نام برد. دیدارهای منظم و در سطح عالی ایران و روسیه هر روز به نسبت گذشته سیر صعودی‌تری را به خود گرفته و کمتر هفته‌ای به خصوص در روزهای پسابرجام بوده که پرواز سیاسی از تهران به مسکو یا برعکس صورت نگرفته باشد.
تا پیش از شکل‌گیری توافق هسته‌ای در ماه جولای، رایزنی‌های ایران و روسیه عمدتا بر جزییات برجام متمرکز بود و این در حالی است که پس از توافق تاریخی در ١٤ جولای هم رایزنی‌های دوجانبه در خصوص مسائل منطقه‌ای جای گفت‌وگوهای هسته‌ای را گرفته است. در بیانیه کرملین به این دیدارها هم اشاره شده و آمده است که از ماه ژوئن سال جاری تاکنون وزیران خارجه دو کشور سه بار با یکدیگر دیدار کرده‌اند و ماه آوریل نیز برنامه همکاری‌های دو وزارت تا سال ٢٠١٨ امضا شد.
ایران پسابرجام به بازاری ناب برای سرمایه‌گذاری‌های خارجی بدل شده است و به نظر می‌رسد که هجوم کمپانی‌های اروپایی به تهران حسد روس‌هایی را برانگیخته است که اعتقاد دارند در سایه برجام دیگر از عامل سومی که می‌توانست رابطه تهران و مسکو را تحت تاثیر منفی خود قرار دهد خبری نیست. کرملین در بیانیه خود به دورنمای همکاری‌های اقتصادی با ایران هم اشاره کرده و می‌نویسد: افزایش حجم مبادلات بازرگانی میان ایران و روسیه در اولویت قرار دارد و این شاخص در سال گذشته با ٥/١ درصد افزایش به یک میلیارد و ٦٨٠ میلیون دلار رسید و دو کشور برای توسعه این همکاری‌ها برنامه‌ریزی کرده‌اند. به پیشنهاد روسیه اتحادیه اقتصادی اوراسیا امکان ایجاد محدوده آزاد تجاری با ایران را بررسی می‌کند و این موضوع در دستور کار سران این اتحادیه قرار دارد.
رییس‌جمهور روسیه در حالی به ایران سفر می‌کند که سند پروژه مدرن‌سازی رآکتور اراک امضا شده است و ایران و ١+٥ در حال انجام اقدام‌های خود مطابق با تعهدات داده‌شده در برجام برای رسیدن به روز اجرا هستند. روسیه در دو سال مذاکره فشرده ١+٥ با ایران گاه نقش تسهیل‌کننده را ایفا کرده است و گاه با در نظر گرفتن منافع شخصی خود سنگ‌اندازی‌هایی صورت داده است. در بیانیه اعلام سفر پوتین به تهران هم به برجام اشاراتی شده و نوشته شده است: مسکو فعالانه در کسب این توافق در جریان مذاکرات ایران و گروه ١+٥ شرکت کرد و برای تحقق بندهای آن هم تلاش می‌کند. قطعنامه ٢٢٣١ شورای امنیت که برای تایید برجام صادر شده است طرح شفافی را برای لغو تحریم‌های ایران در شورای امنیت پیش‌بینی کرده و اقدامات آن برای حل کامل مساله هسته‌ای هدف‌گیری شده است.
سفر به تهران با پرونده سوریه
این روزها هرجا سخن از روسیه و ایران به میان می‌آید، نخستین واژه‌ای که به ذهن متبادر می‌شود سوریه است و شاید به همین دلیل باشد که در تمامی گمانه‌زنی‌ها در خصوص سوژه‌های سفر پوتین به تهران، رسیدگی به پرونده سوریه و بررسی آخرین مواضع در صدر لیست قرار دارد.
برای غربی‌ها، ایران و روسیه دو متحد جداناشدنی در مناقشه سوریه هستند. این نخستین دیدار روسای جمهور ایران و روسیه پس از حادثه پاریس است و به نظر می‌رسد که گسترش دامنه فعالیت‌های داعش به اروپا هم در زمره بحث‌های میان دو رییس دولت باشد. حمله نظامی روسیه به مواضع داعش در سوریه رسما پرونده سوریه را وارد فاز جدیدی کرده است و روس‌ها نیز هرچند دیرهنگام اما در نهایت به استراتژی مبارزه نظامی با داعش که ایران در عراق رسما آن را جرقه زده بود، پیوست. هرچند ایران و روسیه در بازه‌های زمانی متفاوت در حوزه‌های ارضی، نفتی و تجاری با هم اختلاف‌هایی داشته‌اند اما وزن این اختلاف‌ها هیچ‌گاه بر اشتراک‌های مصلحتی سنگینی نیافته است. فراز و نشیب در رابطه ایران و روسیه صرفا به سال‌های جنجال‌سازی غرب در خصوص برنامه هسته‌ای ایران و تصویب زنجیره‌ای از تحریم‌ها علیه کشورمان در شورای امنیت با مهر تایید مسکو محدود نبوده است و از نخستین روزهای انقلاب اسلامی و سال‌های ابتدایی انقلاب هم این رابطه با افزایش و کاهش تنش‌ها همراه بوده است.
اتحاد جماهیر شوروی سابق نخستین کشوری بود که انقلاب اسلامی ایران را به رسمیت شناخت اما همزمان در جریان جنگ تحمیلی کنار صدام حسین از عراق ایستاد. امتناع روس‌ها در تحویل دادن سامانه دفاع موشکی اس- ٣٠٠ هم منجر به بی‌اعتمادی‌هایی در رابطه ایران و روسیه شد اما ادعای مسکو و تهران این است که از آن روزها فاصله گرفته‌اند و ایران تا پایان سال جاری میلادی این سامانه را دریافت خواهد کرد. ایران و روسیه اخیرا در دو نشست فراگیر برگزارشده در وین در مورد سوریه شرکت کرده‌اند و در حالی که در نشست دوم طرفین به چارچوب‌های زمانی مشخصی برای برگزاری انتخابات و اصلاح قانون اساسی رسیده‌اند اما هنوز از دید رسانه‌های غربی نقطه اختلاف غرب با ایران و روسیه سرنوشت بشار اسد، رییس‌جمهور سوریه است. ایران اخیرا از حضور نظامی روسیه در سوریه دفاع کرده اما تاکید داشته است که این مردم سوریه هستند که باید در خصوص سرنوشت سیاسی کشور خود تصمیم‌گیری کنند. به نظر می‌رسد که منفعت نانوشته ایران و روسیه در منطقه کاسته شدن از قدرت مانور امریکا باشد. هجوم مهاجران به اروپا و حمله تروریست‌های داعش به خاک اروپا عملا منجر به تغییر ١٨٠ درجه‌ای اروپا در قبال ایران و روسیه در پرونده سوریه شده است.
فرانسوا اولاند، رییس‌جمهور فرانسه که کشورش عضوی از ائتلاف عمومی به رهبری امریکا برای مبارزه با داعش است اخیرا و پس از حملات پاریس ایده همکاری با روسیه برای مبارزه با داعش را داده است. پوتین پس از بازگشت از تهران به مسکو در روز سه‌شنبه میزبان ملک عبدالله از اردن و همچنین فرانسوا اولاند از فرانسه خواهد بود. به گزارش منابع خبری، پوتین همچنین در اواخر ماه جاری میلادی برای شرکت در کنفرانس تغییرات آب و هوا به پاریس رفته و همان جا با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی هم دیدار خواهد کرد.
