برنامه روزانه

برنامه روزانه

در این فصل، برنامه شبانه روز یک مسلمان، به طور خلاصه ذکر می شود:

1. خواندن نماز‌های واجب

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «کسی که به نمازهایش بی‌توجه باشد، از من نیست و به خدا سوگند که روز قیامت، بر من وارد نمی‌شود.»[1]

 

2. خواندن نمازهای مستحب.[2]

3. گفتن تسبیحات حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) بعد از هر نماز.

در روایتی از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است: «تسبیح فاطمه (سلام‌الله‌علیها) بعد از هر نماز، از هزار رکعت نماز، نزد من محبوب‌تر است.»[3]

این تسبیح، عبارت است از: گفتن 34 مرتبه «الله اکبر»، 33 مرتبه «الحمدلله» و 33 مرتبه «سبحان الله».

 

4. خواندن تعقیبات بعد از نماز:

الف) پس از نماز صبح:

بار خدایا! رحمت فرست بر محمد و آل محمد. و راهنمایی کن مرا در آنچه مورد اختلاف است به حق، با اجازه خود؛ زیرا تو هر که را خواهی، به راه راست راهنمایی.

 

ب) پس از نماز ظهر

نیست معبودی به حق، جز خدای بزرگ و بردبار. نیست معبودی به حق، جز پروردگار عرش کریم، سپاس برای پروردگار عالمیان است. بارخدایا! من از تو خواهم موجبات رحمتت و تصمیمات آمرزش تو و بهره از هر نیکی و سلامت از هر گناه. بار خدایا! گناهی را بر من منه، جز آن که بیامرزی و اندوهی مده، مگر که به شادی تبدیل کنی، و هیچ بیماری‌ای، مگر که بهبود بخشی و هیچ عیبی، مگر که بپوشی، و هیچ رزقی، مگر که فراوان کنی، و هیچ ترسی، مگر که امنیت دهی، و هیچ بدی‌ای، جز آن که بگردانی آن را، و هر حاجتی که پسند تو و صلاح من باشد، برآور آن را، ای مهربان‌ترین مهربانان، اجابت کن ای پروردگار عالمیان!

ج) پس از نماز عصر:

آمرزش جویم از خدایی که پرستیده شایسته‌ای جز ا و نیست. زنده‌ای است پاینده و مهربان و صاحب جلال و کرم؛ و از او می‌خواهم مرا پذیرا گردد، چونان بنده‌ای خوار فروتن درویش فگار گدای وامانده پناهنده‌ای که برای خود، مالک سود و زیان و مرگ و زندگانی و رستاخیز نیست. بارخدایا! به تو پناه برم از نفسی که سیر نشود، و از دلی که نهراسد، و از دانشی که بهره ندهد، و از نمازی که بالا نرود.

 

د) پس از نماز مغرب:

بارخدایا! از تو می‌خواهم وسایل رحمتت را، و تصمیمات آمرزش تو را، و نجات از آتش و از هر بلایی را، و کامیابی به بهشت و رضوان در خانه سلامت و همسایگی پیامبرت محمد – که بر او و خاندانش درود باد – بار خدایا! آنچه نعمت داریم از توست، خدایی جز تو نیست، از تو طلب آمرزش می‌کنم و به سوی تو توبه می‌کنم.

 

هـ) پس از نماز عشا:

بار خدایا! به راستی آمرزشت امید بخش‌تر از کردار من است و به راستی رحمت تو وسیع‌تر از گناه‌من است. بار خدایا! اگر گناه من نزد تو بزرگ است اما عفو و گذشت تو بزرگ‌تر از گناه من است. بار خدایا! اگر من اهل نیستم که به رحمت تو نایل شوم، ولیکن رحمت تو شایسته است که به من برسد و مرا فراگیرد؛ زیرا رحمت تو همه چیز را فرا گرفته است، به مهر تو ای مهربان‌ترین مهربانان!

این دعا، از تعقیبات مشترک است که می‌توان آن را پس از نماز‌های دیگر هم خواند.

 

5. نخوابیدن بین طلوع فجر و طلوع آفتاب

ابوحمزه ثمالی از امام سجاد (علیه‌السلام) درباره خواب بین طلوع و فجر و طلوع آفتاب چنین نقل می‌کند: «من خوابیدن در این ساعت را دوست ندارم؛ زیرا خداوند، رزق و روزی بندگان را در این ساعت (بین طلوع فجر و طلوع آفتاب) تقسیم می‌کند، و به دست ما جاری می‌شود.»[4]

 

6. قرآن خواندن

امام صادق (علیه‌السلام) فرموده است: «قرآن، عهد و پیمان خداوند است با بندگان، بر مسلمان است که در این عهد، نظر کند و هر روز، پنجاه آیه از آن را تلاوت نماید.»[5]

چه زیباست که مسلمان، هر صبح، خانه‌اش را با تلاوت کتاب الهی، منور گرداند و برکت را بر منزل خویش فرود آورد.[6]

7. ذکر‌های صبح و شام

الف) گفتن ده مرتبه: «سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اکبر؛ پاک و منزه است خدا و سپاس برای اوست و خدایی جز او نیست، و خدا بزرگ‌تر است.»

ب) گفتن سه مرتبه: «بارخدایا! که دل‌ها و دیده‌ها را بگردانی، دلم را بر دین خودت ثابت بدار، و کج مساز دلم را پس از آنکه به راهم آوردی، و ببخش مرا از پیش خودت به مهر، که تو بخشنده‌ای، و پناهم بده از آتش به مهر و رحمت خودت. بارخدایا! طولانی نما عمر مرا، و گشایش فرما روزیم را، و مبسوط گردان بر من رحمت خودت را. اگر در علم تو شقی و بدبخت بوده‌ام، مرا خوش بخت و سعادتمند گردان؛ زیرا تو می‌توانی هر چیز را محو و پاک نمایی و یا اثبات و به جا داری، و در نزد توست ام‌الکتاب (سرنوشت).

 

ج) گفتن ده مرتبه قبل از طلوع و غروب خورشید: «پناه می‌برم به خدای شنوا و دانا از وسوسه‌ها و نیرنگ‌های پنهانی شیاطین، و پناه می‌برم به خدا از این که در برم حاضر شوند؛ زیرا خدا شنوا و داناست.»

 

8 . خواندن زیارت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در هر صبح

خدایا! برسان به مولایم صاحب الزمان – که درودهای خدا بر او باد – از جمیع مؤمنین و مؤمنات، در مشرق و مغرب ، خشکی و دریا، صحرا و کوه‌ها، از زنده و مردة آن، و از والدین و فرزندان من و از من، از صلوات و تحیات، به وزن عرش خدا و به شمارش کلمات خدا و نهایت رضا و خشنودی او، و به عدد آنچه در کتاب آفرینش او به شماره آمده و علم او آن را احاطه کرده است. خدایا! من تجدید می‌کنم برای ا و در این روز و در هر روز عهد و بیعتی را [که از آن حضرت] بر گردن خود دارم. خدایا! چنانچه شرافتمندم کردی به این شرافت، و فضیلت و برتری‌ام دادی به این فضیلت، و مخصوصم کردی به این نعمت، پس رحمت فرست بر مولایم و سیدم صاحب الزمان. و مرا از یاران و پیروان و دفاع کنندگان از او قرار بده، و قرار ده مرا از شهیدان در برابرش به دلخواه و از روی میل، نه به زور و در صفی که ستوده‌ای اهل آن را در کتاب خود و فرمودی: «صفی چون بنیاد در هم پیوسته» بر روش طاعت خودت و طاعت رسولت و خاندانش – که بر آنان درود باد- بارخدایا! این بیعت او در گردن من است تا روز قیامت.

9. صدقه دادن

از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده که فرمود: «هر کس صبح صدقه دهد، خداوند، نحسی آن روز را از او برطرف می‌کند.»[7]

در روایت دیگر از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نقل شده است: «صبح زود صدقه دهید که بلاها از آن عبور نمی‌کند.»[8]

 

10. اندیشه و تلاش برای رفع گرفتاری‌های اجتماعی

رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرموده است: «مَنْ اَصْبَحَ وَ لا یَهْتَمُّ بِاُموُرِ الْمُسْلِمینَ فَلَیْسَ بِمُسْلِم[9]؛ هر که صبح برخیزد و به امور مسلمانان اهتمام نورزد و در اندیشه آنان نباشد، مسلمان نیست.»

و نیز از ایشان نقل شده که فرمود: «بر مسلمان لازم است که هر روز صدقه‌ای بپردازد.» بعضی اعتراض کردند که این توانایی برای همه نیست. فرمود: «برداشتن مانع، از معابر عمومی صدقه است؛ راه به کسی نشان دادن، صدقه است، عیادت بیمار، صدقه است.»[10]

 

11. خواندن زیارت عاشورا

امام باقر(علیه‌السلام) بعد از تعلیم این زیارت به علقمه فرمود: «اگر می‌توانی هر روز، امام حسین‌ (علیه‌السلام) را با این جملات، زیارت نما.»[11]

 

12. رعایت اعتدال در خوردن و پرهیز از پرخوری

سقراط، بسیار کم خوراک بود. یکی از فلاسفه به او نوشت: «تو عقیده داری که بر هر جاندار باید ترحم نمود. خودت یکی از جاندارانی و بر خود ترحم نمی‌کنی.» سقراط در جواب او نوشت: «من می‌خورم تا زنده بمانم، ولی تو زندگی می‌کنی تا بخوری!»[12]

از امیرمؤمنان (علیه‌السلام) نقل شده است که فرمود: «کسی که در خوردن میانه‌روی کند، سلامتش افزون و اندیشه‌اش صالح خواهد بود.»[13]‌

13. همیشه با وضو بودن

پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) چنین سفارش کرده است: «زیاد با طهارت باش، تا عمرت طولانی گردد، و ا گر توانستی در تمام شب و روز با طهارت باش، چنین کن؛ زیرا اگر با طهارت بمیری، شهیدی.»[14]

 

14. رعایت آداب خوابیدن

الف) محاسبه. امام صادق (علیه‌السلام) فرموده است: «هنگامی که به بستر می‌روی، نگاه کن و ببین که در روز، چه به دست آورده‌ای و به یاد آر که خواهی مرد و معاد و قیامتی هست.»[15]

و پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرموده است: «لیس منا من لم یحاسب نفسه فی کل یوم؛ از ما نیست آن که در هر روز، خود را حسابرسی نکند.»[16]

ب) شستن دست و صورت قبل از خواب: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرموده است: «شب نخوابید در حالی که دستتان آلوده به چربی است؛ وگرنه اگر ناراحتی‌ای به شما رسید، خود را ملامت کنید.»[17]

ج) با وضو خوابیدن: از امام صادق(علیه‌السلام) چنین نقل شده است: «هر که با وضو به بستر رود، بسترش مسجد اوست.»[18]

در روایت دیگر آمده است: «آن که با وضو می‌خوابد، گویا شب را به بندگی خدا احیا نموده است.»[19]

د) تخلی پیش از خوابیدن: حضرت امیر(علیه‌السلام) به امام حسن(علیه‌السلام) این سفارش را کرد تا به طبیب نیازمند نگردد.[20]

هـ) مسواک زدن: پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)، هنگام خواب مسواک می‌کرد.[21]

در روایت دیگر آمده که پیامبر (صلی الله علیه و آله)، هنگام خواب، مسواک را بالای سر خود می‌گذاشت، تا وقتی از خواب برخاست، اول مسواک بزند.[22]

و) خواندن سوره اخلاص و تکاثر هنگام خواب[23]

 

15. سحرخیزی و تهجد

بهترین ساعت‌ها برای نیایش و تصفیه دل، سحر است. هر که شب پربارتری داشته باشد، روزش پرثمرتر است و آن که از این فیض محروم است، مانند درخت بی‌ریشه است؛ زیرا خداوند می‌فرماید:

«ان ناشئة اللیل هی اشد وطأ و اقوم قیلا؛ قطعا برخواستن شب، رنجش بیشتر و گفتار [در آن هنگام] راستین‌تر است.»[24]

نماز شب، بهترین شاهد اخلاص، و صفای قلب، و دعوی صدق ایمان است. سیره پرهیزگاران و نیکان نیز بر این بوده است که: «کانوا قلیلا من اللیل یا یهجعون و بالاسحار هم یستغفرون؛ مقدار کمی از شب را می‌خوابند و از خداوند در سحرگاه طلب مغفرت می‌کنند.»[25]

در مناجاتی خداوند به حضرت موسی (علیه‌السلام) فرمود: «دروغ می‌گوید آن که گمان می‌کند مرا دوست دارد، ولی چون شب شود، خواب جایگزین راز و نیاز او می‌گردد.»[26]

در روایتی دیگر آمده است که شخص خدمت امیرمؤمنان (علیه‌السلام) آمد و عرض کرد: موفق نمی‌شوم نماز شب بخوانم. حضرت فرمود: «گناهانت تو را به بند کشیده‌اند.»[27]

--------------------------------------------------------------------------------

[1] - وسائل الشیعه: ج 3، ص 1016.

[2] - رساله توضیح المسائل: امام خمینی (ره)، م 764 به بعد.

در ارجاعات به رساله توضیح‌المسائل، امام خمینی (ره)، «م» اختصاری از «مسئله» است.

[3] - وسائل الشیعه: ج 4، ص 1024.

[4] - وسائل الشیعه: ج 4، ص 1065.

[5] - الکافی: ج 2، ص 609.

[6] - الکافی: ج 2، ص 610.

[7] - وسائل الشیعه: ج 6، ص 226.

[8] - همان، ص 268

[9] - همان، ج 11، ص 559.

[10] - سفینة البحار: ج 2، ص 23.

[11] - کامل الزیارات: ص 179.

[12] - انسانیت در اسلام: ص 109.

[13] - غرر الحکم: ج 2، ص 684 ، حدیث 11140.

[14] - میزان الحکمه: ج 10، ص 518.

[15] - میزان الحکمه: ج 10، ص 518.

[16] - محاسبة النفس: ص 13.

[17] - میزان الحکمه: ج 10، ص 262.

[18] - وسائل الشیعه: ج 1، ص 265.

[19] - همان، ص 266.

[20] - میزان الحکمه: ج 10، ص 264.

[21] - بحارالانوار: ج 76، ص 203.

[22] - همان: ص 202.

[23] - همان، ص 196.

[24] - مزمل، آیه 6.

[25] - ذاریات: 17-18.

[26] - هشت رساله عربی، ص 133.

[27] - التوحید: ص 97.