اعتماد به نفس و هدفمندی در زندگی جوانان

نقش خودباوری در موفقیت جوانان

یکی از راه‏های موفقیت، داشتن روحیه خودباوری است. خودباوری، یعنی ایمان داشتن به توانایی‏ها و استعدادهای بالقوه‏ای که خداوند در ذات انسان قرار داده است تا با اتکا و اعتماد به آنها به هدف‏های والایی دست یابد. از دست دادن خودباوری، موجب فلج شدن فکر و روح انسان می‏شود و آدمی را مأیوس و وابسته به دیگران می‏سازد.
گُبْدِن، سخنران معروف انگلیسی، پسر باغبانی بود که از کودکی او را به لندن فرستاده بودند و او در یکی از مغازه‏ها مستخدم بود. خیلی باهوش، شجاع، خوش اخلاق و پُرمطالعه بود. بیشتر وقت‏ها، معلمش او را از مطالعه زیاد بازمی‏داشت، ولی او اطاعت نمی‏کرد. پس از مدتی، وارد مسائل سیاسی شد و خود را وقف این کار کرد. می‏گویند اولین سخنرانی‏اش چنان بد بود که کسی نمی‏توانست بدان گوش کند، ولی او آن‏قدر تلاش و تمرین کرد که یکی از مشهورترین، قوی‏ترین و مؤثرترین سخنرانان انگلیس گردید.
امیرکبیر، آشپززاده‏ای بیش نبود. او از میان مردمی برخاست که رنج و فشار استبداد حُکام زمان خود را به خوبی چشیده بودند. تجربه‏ها و مشاهدات تلخ، از او مردی نیرومند و متکی به نفس ساخت.
بنابراین، آنچه فرد را به پیروزی نزدیک می‏کند، فقط بهره‏مندی از خانواده‏ای پیروز و موفق نیست، بلکه تلاش، اراده و خودباوری نیز از رموزی هستند که از درون فرد سرچشمه می‏گیرند و او را به قله‏های کامیابی رهنمون می‏سازند.
پیام متن:
1. خودباوری، یکی از رموز موفقیت.
2. نقش فرد در خودباوری.

خودیابی، عامل خودباوری

سال‏ها دل طلب جام جم از ما می‏کرد***و آنچه خود داشت ز بیگانه تمنا می‏کرد

(حافظ)
منظور از خویش‏یابی، باور داشتن به همه ارزش‏ها، مفاخر، زیبایی‏های فکری و وجودی خود است. امام راحل، آن بزرگ منادی خودباوری می‏فرماید:
اگر خودیِ خود را بیابید و یأس را از خود دور سازید و چشم‏داشت بر غیر نداشته باشید، در درازمدت قدرت همه کار و ساختن همه چیز را دارید و آنچه انسان‏هایی شبیه به اینان به آن رسیده‏اند، شما هم خواهید رسید؛ به شرط اتکال به خداوند تعالی و اتکا به خود و قطع وابستگی به دیگران و تحمل سختی‏ها برای رسیدن به زندگی شرافتمندانه و خارج شدن از سلطه اجانب.
اقبال لاهوری نیز با گذشته اصیل خود، پیوندی ناگسستنی داشت و مردمش را در شبه قاره هند و دنیای اسلام به فردای روشن نوید می‏داد و آنها را به سوی حقیقت «خود» و شناخت «خودی» رهنمون می‏ساخت. او خودباوری را، اعتقاد به ارزش‏ها و آرمان‏ها و کوشش در راه تحقق بخشیدن به آنها می‏دانست.

برو ای خواجه خود را نیک بشناس***که نبود فربهی مانند آماس

(گلشن راز، شبستری)
خودشناسی، همان خودآگاهی و واقع‏نگری به داشته‏ها و اندوخته‏های درونی خویش است که موجب افزایش خودباوری و اعتماد شخص به خود می‏شود.
این سخن نورانی حضرت امیر علیه‏السلام است که می‏فرماید: «مَن هانت علیه نفسُهُ فلا تَرجُ خَیرَهُ؛ از کسی که برای خود شخصیتی قائل نیست، امید نیکی مدارید».
کسانی که خود را حقیر می‏پندارند، گرفتار عقده حقارتند. این خصلت بیشتر در کسانی پدید می‏آید که در خانواده یا اجتماعی رشد یافته‏اند که عزت نفس آنان نادیده گرفته شده است و اکنون درصدد کسب هویت و عزت آفرینی برآمده‏اند.
حضرت علی علیه‏السلام خود فراموشی را یکی دیگر از آفت‏های خودباوری می‏داند و می‏فرماید:
«تعجب می‏کنم از کسی که به دنبال گم‏شده‏اش می‏گردد، در حالی که خودش را گم کرده است و آن را طلب نمی‏کند».
مولوی می‏گوید:
مرده خود را رها کرده است او  مرده بیگانه را جوید رَفو
خود فراموشی، موجب خودباختگی می‏شود، در نتیجه، فرد در عرصه‏های مختلف زندگی فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، نظامی و اقتصادی، قدرت اراده و تصمیم‏گیری را از دست می‏دهد که در واقع، این‏گونه افراد از خود بیگانه و تمام پیشرفت‏ها و کمالات خود را از بیگانه تمنا می‏کنند.

در زمین مردمان خانه مکن***کار خود کن کار بیگانه مکن

امام راحل، فرموده است:
هیچ ملتی نمی‏تواند استقلال پیدا بکند، الا اینکه خودش، خودش را بفهمد و تا زمانی که ملت‏ها خودشان را گم کرده‏اند و دیگران را به جای خودشان نشانده‏اند، نمی‏توانند استقلال پیدا کنند.
و در جایی با بیانی دیگر گوشزد می‏کند که:
ما اگر [در] سفره خودمان نان جوین داشته باشیم، بهتر است تا در پارک‏های بزرگ زندگی کنیم، ولی دستمان به سمت بیگانگان دراز باشد.

آفتی نبود بتر از ناشناخت***توبَرِ یار و ندانی عشق‏باخت

مسلمان بودن و داشتن ریشه‏های دینی و اسلامی؛ یعنی با اعتماد به نفس بودن و خود را کمتر از دیگران نپنداشتن، ارزش‏های خود را باز شناختن و پذیرفتن مسئولیت با رعایت ارزش‏های اسلامی و ملی و فرهنگی خویش، همچنین با ایمان به خدا و اتکال به او زندگی کردن.

یار مفروش به دنیا که بسی سود نکرد***آن که یوسف به زر ناسره بفروخته بود

(حافظ)
آموزه‏های اجتماعی و تربیتی اسلام، بر مبنای خودارزشمندی و خودباوری شکل گرفته است و مفاهیمی چون عزت‏نفس، حرمت خود، علو همت، پایداری، شکیبایی، اتکال به نفس، خودشناسی، شناخت گوهر نفس و... از این قبیلند. پیامبر خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم می‏فرماید: «مَن جدَّ وَجَدَ؛ هر که تلاش کرد، یافت».
همچنین معصوم می‏فرماید:
اُطْلُبوُا الْحَوائِجَ بِعِزَّة الاَْنْفُسِ فَاِنَّ الاُْموُرَ تَجْری بِالْمقَادیرِ.
خواسته‏های خویش را با عزت نفس برآورده سازید، چرا که کارها جریان معینی دارند.
سخن حضرت علی علیه‏السلام نیز بر این امر صحه می‏گذارد، آنجا که می‏فرماید: «فَاِنَّ الْفَوْزَ الاَْکْبَرَ مَنْ ظَفِرَ بِمَعْرِفَةِ النَّفْسِ؛ هر که به شناخت خویش نائل شود، به بزرگ‏ترین رستگاری رسیده است».
و اگر خود را باور کنیم و بدانیم که ما صاحب غنی‏ترین مکتب و اندیشه‏ایم، پله‏های پیروزی و رسیدن به کمال را یکی پس از دیگری خواهیم پیمود.
پیام متن:
1. خود فراموشی یکی از آسیب‏های خودباوری.
2. خود تقصیری وسیله رکود و خود کم‏بینی.

عزت‏مداری در سایه خودباوری

عزت، به معنای ارجمندی، سرافرازی و گرامی شدن است. راغب اصفهانی می‏گوید: «واژه عزت، به معنای حالتی است که نمی‏گذارد انسان شکست بخورد و مغلوب واقع شود». در برابر عزت، ذلت قرار دارد که به معنای نبود حالت شرافت و عزت در آدمی است، به گونه‏ای که انسان به سادگی پذیرای شکست از دیگران می‏شود. در آموزه‏های دینی اسلام عزت، در داشتن ثروت و تجملات نیست، بلکه عزت، در بندگی، معنویت گرایی و رهایی از قید و بند شهوت و دنیاگرایی تفسیر می‏شود. بر همین اساس امام علی علیه‏السلام می‏فرماید:
اِلهی کَفی بی عِزّا أن أَکُونَ لَکَ عَبْدا و کَفی بی فَخْرا اَنْ تَکوُنَ لی رَبّا.
خدایا مرا این بس که بنده توأم و این افتخار مرا بس که تو پروردگار منی.
همه انبیا و رهبران الهی آمدند تا عزت‏مندی را در جامعه پرورش دهند و عوامل عزت‏زدا را از میان بردارند. در روایتی از امام صادق علیه‏السلام ارزش عزت‏مداری این‏گونه بیان می‏شود: «خداوند همه امور را به خودش [انسان] واگذار کرده است، جز آنکه اجازه نداده است که خود را ذلیل کند».
و پیامبر گرامی خدا، سلسله جنبان دین مقدس اسلام فرموده است: «لا یَنْبَغی لِلْمُؤمِنِ أَن یُذِلَّ نَفْسَهُ؛ بر هیچ مسلمانی جایز نیست که خود را ذلیل کند».
بنابر عقیده اسلام، انسان مؤمن منزلت والا و ارزشمندی دارد، چنان‏که امام صادق علیه‏السلام نیز بر این مهم اشاره دارد:
«اَلْمُؤْمِنُ یَکونُ عَزیزا وَ لایَکونُ ذَلیلاً؛ مؤمن پیوسته عزیز و سرافراز است و زبون نیست».
در حقیقت، انسان مؤمن در پرتو پیروی از رهبران صالح است که به خودباوری و اعتماد به نفس و عزت‏مندی نائل می‏آید و بر این اساس، امام سجاد علیه‏السلام اطاعت از رهبران عادل را موجب عزت می‏داند:
«طاعَةُ وُلاةِ الأَمْرِ تَمامُ الْعِزَّةِ؛ اطاعت از ولایت امر، عزت کامل می‏آورد».
خداوند در قرآن مجید مخالفت با رهبران دینی را سبب ذلت عنوان می‏کند:
إِنَّ الَّذِینَ یُحَآدُّونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ أُوْلَـئِکَ فِی الاْءَذَلِّینَ. (مجادله: 20)
در حقیقت کسانی که با خدا و پیامبر او به دشمنی برخیزند، آنان در (زمره) زبونان خواهند بود.
پیام متن:
1. پرورش روحیه عزت‏مندی در فرد و اجتماع، از برنامه‏های پیامبران.
2. پیروی از رهبران شایسته، گامی اساسی بر عزت‏مداری فرد و جامعه.

کار و تلاش، رمز موفقیت جوان

کار و کوشش در سنین جوانی، پیروزی و کامیابی را در آینده به ارمغان می‏آورد. بی‏گمان یکی از آفت‏های بزرگ جوانی، تنبلی و سستی است. تنبلی، بی‏حالی و بی‏حوصلگی، جوان را از درون تهی می‏کند. با مطالعه زندگی مردان بزرگ درمی‏یابیم که همگی اهل کار و کوشش بودند. حقیقت این است که بسیاری از آنها نابغه نبوده و تنها در سایه کوشش و پشتکار در برنامه‏های زندگی‏شان به چنان توفیقاتی دست یافته‏اند.
«الکساندر هامیلتون»، یکی از نوابغ دنیا می‏گوید: «مردم می‏گویند تو نابغه هستی، من از نبوغ خود خبر ندارم، فقط می‏دانم شخص زحمت‏کشی هستم».
پیشوایان دین اسلام هم کار و کوشش را عبادت خوانده و سربار اجتماع را از رحمت خدا به دور دانسته‏اند.
علامه امینی، صاحب کتاب ارزشمند الغدیر، برای تألیف این کتاب به کشورهای مختلفی سفر کرد. روزی در بازگشت از سفر هندوستان که حدود شش ماه به طول انجامید، از ایشان پرسیدند: هوای هندوستان چگونه بود؟ پس از اندکی تفکر پاسخ داد: من به دلیل اینکه همواره سرگرم مطالعه بودم، نفهمیدم هوای آنجا چگونه بود.
مرجع عالی‏قدر جهان تشیع، آیت اللّه‏ العظمی بروجردی می‏فرمود:
یک شب که درباره یکی از مسائل علم اصول فکر می‏کردم و می‏نوشتم، چنان سرگرم مطالعه و فکر و نوشتن بودم که رنج بی‏خوابی را ملتفت نشدم. یک مرتبه صدای مؤذن به گوشم رسید و متوجه شدم که هوا دارد روشن می‏شود و از آغاز تا پایان شب سرگرم کار بوده‏ام.
پیام متن:
کار و کوشش، سیره دیرین پیامبران و بزرگان دین.

استقامت و پشتکار، رمز موفقیت جوان

استقامت و پشتکار، عاملی است که اگر با کار و کوشش همراه شود، بی‏شک انسان به موفقیت دست می‏یابد. چه بسا افرادی که در شروع هر کاری، روحیه‏ای تلاشگر دارند، ولی با دیدن نخستین سختی‏ها و ناکامی‏ها، خود را می‏بازند و از کوشش دست برمی‏دارند. جوانان بیش از دیگران در معرض آسیب‏های ناشی از دشواری‏ها هستند، بنابراین باید روحیه بردباری و پشتکار را در خود تقویت کنند. جوان در زندگی شخصی و اجتماعی خویش به موفقیت‏هایی می‏رسد که برخی از آنها در کوتاه مدت و پاره‏ای دیگر در دراز مدت به دست می‏آیند، بدین ترتیب جوان نباید به سبب طولانی شدن زمان دست‏یابی به موفقیت، دست از تلاش بردارد و پیروزی را دست نیافتنی بداند، بلکه باید با صبر و استقامت و بهره‏گیری از فرصت‏ها، پیروزی‏های کوتاه مدت را وسیله‏ای برای رسیدن به هدف‏ها و موفقیت‏های بزرگ‏تر قرار دهد.
فول بکستون، یکی از رجال بلندپایه انگلیسی، سطح هوشی بسیار عادی داشت، ولی از نظر کار بسیار پرتلاش بود. او رمز پیشرفت خویش را فقط پشتکار می‏دانست.
و چه زیبا گفته‏اند که:

پافشاری و استقامت میخ***سِزَدْ ار عبرت بشر گردد
بر سرش هر چه بیشتر کوبی***پافشاریش بیشتر گردد

در مورد حضرت آیت‏اللّه‏ العظمی بروجردی گفته‏اند: ایشان از همان روزهای کودکی شیفته درس و مطالعه بود و تا آخرین ساعت‏های زندگی، این عادت را ترک نکرد. یکی از دوستان آن بزرگوار که در مدرسه بروجرد با وی درس خوانده بود، نقل می‏کند که «من هیچ‏گاه به خاطر ندارم آقا در مدرسه باشد و کتابی به دست نداشته باشد، همیشه کتاب ایشان باز و مشغول مطالعه بود. حتی روزهایی که درس تعطیل بود، گوشه‏ای را انتخاب می‏کرد و کتابی از جیب بیرون می‏آورد و شروع به مطالعه می‏کرد».
ابوجعرانه دانشمند بزرگ مسلمان که معروف است وی درس استقامت را از حشره‏ای به نام «جعرانه» فرا گرفته است، می‏گوید:
در مسجد جامع دمشق کنار ستون صافی نشسته بودم، دیدم حشره‏ای قصد دارد از آن سنگ صاف بالا برود و بالای ستون و کنار چراغی بنشیند. من از اول شب تا نزدیکی‏های صبح کنار آن ستون نشسته بودم و به بالا رفتن این جانور دقت می‏کردم. دیدم هفتصد بار از روی زمین تا میانه ستون بالا رفت و به زمین افتاد، زیرا ستون صاف بود و پای او روی آن می‏لغزید.
از کار این حشره فوق‏العاده در تعجب فرو ماندم. برخاستم و وضو ساختم و نمازی خواندم. بعد نگاهی به آن حشره کردم و دیدم بر اثر استقامت، شاهد مقصود را در آغوش کشیده و کنار چراغ نشسته است.
پیام متن:
1. استقامت و پشتکار، رمز موفقیت جوانان.
2. استقامت در سیره بزرگان.

نظم و برنامه‏ریزی، یکی دیگر از رموز موفقیت

تأثیر نظم بر زندگی انسان انکارناپذیر است. مسلم است جوانی که به امید موفقیت تلاش می‏کند، بدون توجه کافی به این عامل مهم، ره به جایی نخواهد برد. برنامه‏ریزی برای زندگی، حرکتی باارزش است که نظم در کارها و رفتار را در پی دارد. اسلام و پیشوایان دین نیز به آن تأکید کرده‏اند. امام علی علیه‏السلام در آخرین لحظه‏های زندگی، پیروان خود را به دو امر مهم و حیاتی سفارش فرمود: «أوصِیکُمْ بِتَقَوی اللّه‏ِ و نَظمِ اَمرِکُمْ؛ شما را به پرهیزکاری و نظم در کارها سفارش می‏کنم».
امام خمینی رحمه‏الله نمونه برجسته وقت‏شناسی و نظم و برنامه‏ریزی بود، به گونه‏ای که ایشان در نجف اشرف وقتی به زیارت حرم حضرت امیرمؤمنان علی علیه‏السلام مشرف می‏شد، مردم ساعت خود را با ورود وی به حرم تنظیم می‏کردند.
بوفون، درباره اهمیت نظم و ترتیب می‏گوید: «استعداد و هوش، اگر با نظم و ترتیب همراه نشود، سه چهارم نیرو و اثر خود را از دست می‏دهد».
ساموئل اسمایلز، نویسنده مشهور انگلیسی، درباره ارزش وقت می‏گوید:
مردان کاری، وقت را چون مال دانسته‏اند، ولی در حقیقت، وقت بهتر از مال، بلکه بهتر از علم و تندرستی است؛ چه آنکه اگر هر یک از اینها از دست برود، تحصیلش ممکن است، ولی اگر وقت گذشت، به دست آوردن آن محال است. مخفی نماند که وقت، هنگامی گران و عزیز است که منشاء کارهای خوب باشد. یکی از فواید وقت‏شناسی این است که انسان را از ارتکاب افعال قبیح باز می‏دارد. همیشه مردمان وقت‏نشناس و بی‏کاره منشاء شرارتند. دانستن قیمت وقت، انسان را به حفظ وقت مجبور می‏کند. هیچ چیزی مانند وقت‏شناسی اعتماد مردم را به انسان زیاد نمی‏کند، زیرا کسی که به محافظت وقت اعتنایی ندارد، قیمت آن را نمی‏داند، در این صورت تباه کردن اوقات مردم را سهل می‏پندارد و دروغ و خُلف وعده برایش آسان می‏شود. بدیهی است که در این صورت، اعتماد مردم از وی زایل می‏گردد. کسانی که وقت برایشان اهمیت ندارد، هیچ کاری را سر وقتش انجام نمی‏دهند. همیشه وقتی به کشتی می‏رسند که رفته است، وقتی نامه‏های خود را می‏نویسند که پست حرکت کرده است و ازاین‏رو، همیشه به پریشانی و اضطراب دچارند.
بنابراین، جوان برای رسیدن به پیروزی، باید با یک برنامه‏ریزی دقیق و منطقی برای استفاده بهینه از فرصت‏ها، تمام کارهای روزانه خود را انجام دهد و از بی‏برنامگی و بی‏نظمی که عامل رکود و آفت پیروزی است، به شدت بپرهیزد. گفته می‏شود موارد زیر، برخی از نتایج یک برنامه آگاهانه و منطقی است:
1. کارها با سرعت و دقت انجام می‏شود؛
2. کارهای امروز به فردا سپرده نمی‏شود؛
3. اعصاب و روان آدمی آرامش دارد و دچار اضطراب نمی‏شود؛
4. وقت انسان صرف کارهای بیهوده نمی‏شود؛
5. افکار آدمی نظم و انسجام بهتری می‏یابد و فرصت‏های تازه‏ای برای بعضی از کارهای برجامانده فراهم می‏گردد.
پیام متن:
1. بیان اهمیت نظم و برنامه‏ریزی.
2. وقت‏شناسی، عامل توفیق و کامیابی.
3. برخی از پی‏آمدهای مفید برنامه‏ریزی مطلوب.