آیا نخستین مسلمان بودن حضرت علی (علیه السلام) فضیلت محسوب میشود؟
توضیح سؤال:
علامه حلی بعد از استدلال به آیة «والسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ» این گونه نتیجه گیری کرده است:
وهذه الفضیلة لم تثبت لغیره من الصحابة فیکون هو الإمام
در میان صحابه این فضیلت برای غیر حضرت امیر المؤمنین (علیه السلام) ثابت نشده است، پس ایشان امام است.
منهاج الکرامة - العلامة الحلی، ص 129
ابن تیمیه در مقام جواب از این سخن علامه حلی می گوید:
الرابع قوله «وهذه الفضیلة لم تثبت لغیره من الصحابة» ممنوع، فان الناس متنازعون فی أول من اسلم فقیل أبو بکر أول من اسلم فهو اسبق إسلاما من علی.
این سخن علامه حلی که می گوید: این فضلیت برای دیگر صحابه ثابت نشده، ممنوع است؛ زیرا مردم در این مطلب که اولین مسلمان چه کسی است، اختلاف نظر دارند. گفته شده است که ابو بکر اولین کسی است که اسلام آورد ؛ بنابر این او پیش از (حضرت) علی (علیه السلام) است.
ابن تیمیه الحرانی الحنبلی، ابوالعباس أحمد عبد الحلیم (متوفای 728 هـ)، منهاج السنة النبویة، ج 7، ص155، تحقیق: د. محمد رشاد سالم، ناشر: مؤسسة قرطبة، الطبعة: الأولی، 1406هـ.
ابن تیمیه اختلاف نظر را دلیل این مطلب قرار داده و می گوید، آیه نمی تواند فضیلتی را برای امیرمؤمنان (علیه السلام) اثبات نماید.
حال سؤال این است که آیا نخستین مسلمان بودن آن حضرت، فضیلتی برای ایشان محسوب می شود؟
پاسخ:
اشکال ابن تیمیه، در اصل فضیلت داشتن سبقت نبود؛ بلکه گفته بود اولین مسلمان بودن آن حضرت، اختلافی است ؛ و ممکن است این فضیلت برای «غیر حضرت علی علیه السلام» باشد.
اما طبق روایات صحیح و گفتار عده ای از صحابه و اجماعی که علمای اهل سنت نقل کرده اند ، امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام اولین مسلمان هستند. بنابراین وقتی این فضلیت منحصر به فرد برای حضرت علی علیه السلام ثابت شد، اگر اختلافی باشد، مخالفت با روایات صحیح و گفتار صحابه و اجماع است و ارزشی ندارد در نتیجه اشکال ابن تیمیه مرتفع می شود.
رسول خدا (صلی الله علیه وآله) اسلام حضرت علی (علیه السلام) را فضیلت می داند
طبق روایات صحیح از رسول خدا (صلی الله علیه وآله)، آن حضرت، امیرمؤمنان را نخستین پیشگام در اسلام معرفی کرده و آن را فضیلت بی نظیر برای آن حضرت دانسته است.
با سند معتبر در کتابهای اهل سنت نقل شده است که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) ملاک انتخاب امیر مؤمنان (علیه السلام) را به عنوان همسر فاطمه زهرا (سلام الله علیها)، سبقت امیر مؤمنان (علیه السلام) در اسلام معرفی نموده اند:
یا فاطمة فوالله لقد أنکحتک أکثرهم علما وأفضلهم حلما وأولهم سلما.
الدولابی، الإمام الحافظ ابوبشر محمد بن أحمد بن حماد (متوفای 310هـ)، الذریة الطاهرة النبویة، ج 1، ص 103، تحقیق: سعد المبارک الحسن، ناشر:الدار السلفیة - الکویت، الطبعة: الأولی، 1407هـ.
ای فاطمه به خدا سوگند تو را به ازدواج فردی درآوردم که علمش از تمامی مسلمانان بیشتر و از همه بردبار تر و اولین مسلمان است.
این روایت معتبر است، برای اطلاع از سند آن به این آدرس مراجعه نمایید:
http://www.valiasr-aj.com/fa/page.php?bank=question&id=31780
روشن است کسی که کلام رسول خدا (صلی الله علیه وآله) و ملاک و معیار آن حضرت را قبول ندارد، زیر سؤال بردن این فضیلت از وی به دور از انتظار نیست.
صحابه نخستین مسلمان بودن علی (علیه السلام) را فضیلت می داند
عده ای از صحابه نیز به اولین مسلمان بودن امیر المؤمنین (علیه السلام) اقرار کرده اند که به عنوان نمونه به ذکر اسامی چند نفر آنها بسنده می کنیم:
1. سعد بن ابی وقاص:
سعد بن ابی وقاص یکی از صحابه رسول خدا (صلی الله علیه وآله ) در میان جمعیتی که فردی از آنها به امیر مؤمنان علیه السلام دشنام می داد، در مقابلش ایستاد و برای نشان دادن قباحت کار او، به نخستین مسلمان بودن آن حضرت استدلال کرد و این مطلب را یک فضیلت منحصر به فرد برای ایشان به شمار آورد.
این روایت را حاکم نیشابوری با سند صحیح این گونه نقل کرده است:
فحدثنا بشرح هذا الحدیث الشیخ أبو بکر بن إسحاق أنا الحسن بن علی بن زیاد السری ثنا حامد بن یحیی البلخی بمکة ثنا سفیان عن إسماعیل بن أبی خالد عن قیس بن أبی حازم قال : کنت بالمدینة فبینا أنا أطوف فی السوق إذ بلغت أحجار الزیت فرأیت قوما مجتمعین علی فارس قد رکب دابة و هو یشتم علی بن أبی طالب و الناس و قوف حوالیه إذ أقبل سعد بن أبی وقاص فوقف علیهم فقال : ما هذا ؟ فقالوا: رجل یشتم علی بن أبی طالب فتقدم سعد فأفرجوا له حتی وقف علیه فقال : یا هذا علی ما تشتم علی بن أبی طالب ألم یکن أول من أسلم ألم یکن أول من صلی مع رسول الله صلی الله علیه و سلم ألم یکن ازهد الناس ألم یکن أعلم الناس ؟ و ذکر حتی قال : ألم یکن ختن رسول الله صلی الله علیه و سلم علی ابنته ألم یکن صاحب رایة رسول الله صلی الله علیه و سلم فی غزواته ؟ ثم استقبل القبلة و رفع یدیه و قال : اللهم إن هذا یشتم ولیا من أولیائک فلا تفرق هذا الجمع حتی تریهم قدرتک قال قیس : فو الله ما تفرقنا حتی ساخت به دابته فرمته علی هامته فی تلک الأحجار فانفلق دماغه و مات.
هذا حدیث صحیح الإسناد و لم یخرجاه
تعلیق الذهبی قی التلخیص : علی شرط البخاری ومسلم.
الحاکم النیسابوری، محمد بن عبدالله أبو عبدالله، المستدرک علی الصحیحین للحاکم مع تعلیقات الذهبی فی التلخیص، تحقیق : مصطفی عبد القادر عطا، 4 جلدی، چاپ اول، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1411 هـ.ق - 1990 م، ج 3 ، ص 571، رقم 6121. احجار الزیت مکانی معروف در شهر مدینه، نزدیک محله زوراء و بازار مدینه بر دامنه کوه سَلْع و غرب مسجد نبوی، برابر باب السلام بوده است. اردوگاه نظامی نیز در همین منطقه قرار داشت. در سبب نام گذاری این مکان دو سخن در دست است: در آن جا سنگ هایی بوده که ظرف های روغن بر آن می نهادند؛ و نیز روایت شده که در این مکان، برای پیامبر از سنگی روغن تراوید:
قیس بن ابی حازم می گوید در مدینه بودم، در بازار می گشتم به احجار الزیت رسیدم، دیدم عده ای دور سواری جمع شده اند که سوار بر مرکبی است و به (حضرت) علی بن أبی طالب (علیه السلام) دشنام می دهد و مردم اطراف او ایستاده اند، در این هنگام سعد بن ابی وقاص آمد، پرسید چه خبر است؟ گفتند : مردی است به (حضرت) علی بن أبی طالب (علیه السلام) دشنام می دهد، سعد جلو آمد و راه را برایش باز کردند تا اینکه کنار سوار ایستاد و گفت : آهای بر چه اساس و به (حضرت) علی بن أبی طالب (علیه السلام) دشنام می دهی ؟! آیا او اولین مسلمان نبود؟ آیا اولین فردی نبود که با رسول الله صلی الله علیه (و آله) و سلم نماز خواند؟ آیا زاهد ترین فرد در میان مردم نبود؟ آیا عالم ترین فرد در میان مردم نبود؟ و همین طور فضائل امیر المؤمنین علیه السلام را بر شمرد تا اینجا که گفت آیا او داماد پیامبر صلی الله علیه وآله و همسر دختر ایشان نبود؟ آیا علمدار و پرچم دار رسول خدا صلی الله علیه وآله در تمامی جنگهای ایشان نبود؟ سپس رو به قبله ایستاد و دستانش را بلند کرد گفت : خدایا این فرد به یکی از اولیای تو دشنام داد ، این جمع را متفرق نکن تا قدرتت به آنها نشان دهی. قیس بن ابی حازم می گوید به خدا سوگند هنوز متفرق نشده بودیم که مرکب آن سوار رم کرد و او را با صورت به زمین زد ، مغزش بیرون ریخت و مُرد.
لازم به ذکر است که سعد بن ابی وقاص از شیعیان امیر المؤمنین علیه السلام نبود و از منحرفین بود و در جنگهای امیر المؤمنین علیه السلام در سپاه حضرت حاضر نشد و در سپاه دشمنان حضرت نیز شرکت نکرد و جزء قاعدین به حساب می آید.
2. ابو موسی اشعری
ابو موسی اشعری نیز امیر مؤمنان علیه السلام را نخستین مسلمان می داند:
حدثنا أبو العباس محمد بن یعقوب ثنا الحسن بن علی بن عفان العامری ثنا حسین بن عطیة ثنا یحیی بن سلمة بن کهیل عن أبیه عن محمد بن علی عن ابن عباس قال : قال : أبو موسی الأشعری : إن علیا أول من أسلم مع رسول الله صلی الله علیه و سلم.
هذا حدیث صحیح الإسناد و لم یخرجاه
الحاکم النیسابوری، محمد بن عبدالله أبو عبدالله، المستدرک علی الصحیحین للحاکم مع تعلیقات الذهبی فی التلخیص، تحقیق : مصطفی عبد القادر عطا، 4 جلدی، چاپ اول، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1411 هـ.ق - 1990 م، ج 3 ، ص 528 ، رقم 5963.
ابو موسی اشعری می گوید (حضرت) علی (علیه السلام) اولین مسلمان و ایمان آورنده به پیامبر صلی الله علیه وآله است.
حاکم نیشابوری بعد از نقل روایت فوق می گوید: سند این روایت صحیح است اما بخاری و مسلم آن را نقل نکرده اند.
3. زید بن ارقم
اعتقاد زید بن ارقم نیز در این روایت صحیح السند این گونه نقل شده است:
أخبرنا أحمد بن جعفر القطعی ثنا عبد الله بن أحمد بن حنبل حدثنی أبی ثنا محمد بن جعفر ثنا شعبة عن عمرو بن مرة عن أبی حمزة عن زید بن أرقم رضی الله عنه قال : إن أول من أسلم مع رسول الله صلی الله علیه و سلم علی بن أبی طالب رضی الله عنه
هذا حدیث صحیح الإسناد. تعلیق الذهبی قی التلخیص : صحیح
الحاکم النیسابوری، محمد بن عبدالله أبو عبدالله، المستدرک علی الصحیحین للحاکم مع تعلیقات الذهبی فی التلخیص، تحقیق : مصطفی عبد القادر عطا، 4 جلدی، چاپ اول، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1411 هـ.ق - 1990 م، ج 3 ، ص 147، رقم 4663.
زید بن ارقم می گوید (حضرت) علی (علیه السلام) اولین مسلمان و ایمان آورنده به پیامبر صلی الله علیه وآله است.
حاکم نیشابوری و شمس الدین ذهبی بعد از نقل روایت فوق می گویند: سند این روایت صحیح است.
حاکم بعد از نقل روایت می گوید اختلاف فقط در این نکته است که حضرت علی علیه السلام اولین فرد مسلمانی است که قبل از بلوغ اسلام آورده است و ابوبکر اولین فردی است که بعد از بلوغ مسلمان شده است. البته این حرف حاکم اعتباری ندارد ؛ زیرا
اولا: در اینجا برای ما نظر زید بن ارقم که یکی از صحابه است، مهم است که او امیر المؤمنین علیه السلام را اولین مسلمان می داند.
ثانیا: ابوبکر بعد از پنجاه نفر مسلمان شده بنابراین، اولین مسلمان بالغ نیست. طبری چنین نقل می کند:
عن محمد بن سعد قال قلت لأبی أکان أبو بکر أولکم إسلاما فقال لا ولقد أسلم قبله أکثر من خمسین ولکن کان أفضلنا إسلاما.
تاریخ الطبری ، أبی جعفر محمد بن جریر الطبری الوفاة: 310 ، دار الکتب العلمیة - بیروت، ج1، ص 540.
محمد بن سعد بن ابی وقاص چنین می گوید: به پدرم گفتم آیا اولین مسلمان در میان شما ابو بکر بود ؟ پدرم گفت : خیر ، قبل از او بیش از پنجاه نفر اسلام آورده بودند.
اجماع علمای اهل سنت بر نخستین مسلمان بودن حضرت علی (علیه السلام)
عده ای از علمای اهل تسنن نیز در مورد اولین مسلمان بودن آن حضرت ادعای اجماع کرده اند:
1. حاکم نیشابوری (عدم اختلاف تاریخ نویسان در نخستین مسلمان بودن علی )
حاکم نیشابوری می گوید: در میان اصحاب تاریخ اختلافی نیست که در این که امیرمؤمنان علی علیه السلام نخستین مسلمان است.
ولا أعلم خلافا بین أصحاب التواریخ أن علی بن أبی طالب رضی الله عنه أولهم إسلاما
من در میان مورخان مخالفی نمی شنام در این که علی بن ابی طالب اولین مسلمان است.
النیسابوری، أبو عبد الله محمد بن عبد الله الحاکم (متوفای405 هـ)، معرفة علوم الحدیث، ج 1، ص 22، تحقیق: السید معظم حسین، الناشر: دار الکتب العلمیة - بیروت، الطبعة : الثانیة، 1397هـ - 1977م
2 - 3. سیوطی و ابن حجر هیثمی و نقل اجماع
سیوطی در کتاب «تاریخ الخلفاء»، نیز ادعای اجماع در این باره را نقل کرده است:
وعلی رضی الله عنه أحدالعشرة المشهود لهم بالجنة ... وهو أول خلیفة من بنی هاشم وأبو السبطین أسلم قدیما بل قال ابن عباس وأنس وزید بن أرقم وسلمان الفارسی وجماعة إنه أول من أسلم ونقل بعضهم الإجماع علیه.
(امیر مؤمنان) علی که خداوند از او راضی باشد، یکی از ده نفری است که به بهشت بشارت داده شده است ... او نخستین خلیفه از بنی هاشم و پدر دو نوه رسول خدا (صلی الله علیه وآله) است و از اولین مسلمانانی است که در همان ابتدا اسلام آورد؛ بلکه ابن عباس، انس، زید بن ارقم، سلمان فارسی و گروهی گفته اند که علی نخستین مسلمان بوده است و برخی نقل کرده اند که بر این مطلب اجماع وجود دارد.
السیوطی، جلال الدین أبو الفضل عبد الرحمن بن أبی بکر (متوفای911هـ)، تاریخ الخلفاء، ج1، ص166، تحقیق: محمد محی الدین عبد الحمید، ناشر: مطبعة السعادة - مصر، الطبعة: الأولی، 1371هـ - 1952م.
ابن حجر هیثمی نیز شبیه عبارت سیوطی را نقل کرده و می نویسد:
الفصل الأول فی إسلامه وهجرته وغیرهما
أسلم رضی الله عنه وهو ابن عشر سنین وقیل تسع وقیل ثمان وقیل دون ذلک قدیما بل قال ابن عباس وأنس وزید بن أرقم وسلمان الفارسی وجماعة إنه أول من أسلم ونقل بعضهم الإجماع علیه.
الهیثمی، ابوالعباس أحمد بن محمد بن علی ابن حجر (متوفای973هـ)، الصواعق المحرقة علی أهل الرفض والضلال والزندقة، ج2، ص351، تحقیق: عبد الرحمن بن عبد الله الترکی - کامل محمد الخراط، ناشر: مؤسسة الرسالة - لبنان، الطبعة: الأولی، 1417هـ - 1997م.
نتیجه:
همانطور که ملاحظه فرمودید در روایت معتبر رسول خدا (صلی الله علیه وآله) امیر مؤمنان (علیه السلام) را به عنوان اولین مسلمان معرفی نمودند و این مسأله را فضیلت برای ایشان شمردند علاوه بر اینکه عده ای از صحابه نیز چنین اعتقادی داشتند و علمای اهل سنت نیز در این زمینه ادعای اجماع کردند بنابراین وقتی رسول خدا (صلی الله علیه وآله)با سند معتبر این مطلب را به عنوان فضیلت مطرح می کند دیگر جایی برای اشکال تراشی نیست .
