آیا درباره حقوق بشر آیاتی در قرآن هست؟

 

(بسم الله الرحمن الرحیم)

از دیدگاه قرآن کریم، انسان کرامت ذاتی دارد برای به فعلیت رساندن این خصلت ذاتی، مقاماتی گران‌قیمت به او عطا شده که به هیچ یک از دیگر موجودات، داده نشده است.

روز چهاردهم مردادماه به روز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی نامگذاری شده است. از این رو گذری بر آیات قرآن کریم در این خصوص داشته‌ایم.آیات فراوانی از قرآن کریم به مسئله حقوق بشر اشاره دارد. قبل از آوردن نمونه‌ای از آیات، بیان این مطلب لازم است که حقوق بشر ـ به مفهوم قرآنی آن ـ با حقوق بشر غربی متفاوت است. در غرب، حقوق بشر، مبتنی بر اومانیسم (اصالت انسان و انسان محوری) مادیت و منافع مادی فردی و طبقاتی و... است؛ امّا قرآن، در تمامی زمینه‌ها و فضایل و کرامات و با در نظر گرفتن همه مصالح و جنبه‌های مادی و معنوی، از حقوق بشر سخن می‌راند.

از دیدگاه قرآن و بر اساس آیه 70 سوره مبارکه «اسراء» انسان، کرامت ذاتی دارد: «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ»؛ ما آدمی زادگان را گرامی داشتیم. برای به فعلیت رساندن این خصلت ذاتی، مقاماتی گران‌قیمت به او عطا شده که به هیچ یک از دیگر موجودات، داده نشده است و در هیچ مکتبی مانند اسلام، چنین حقوقی که لایق انسان باشد، به چشم نمی‌خورد.

اکنون به چند نمونه آیات قرآنی درباره کرامت، شخصیت و حقوق انسان اشاره می‌کنیم:

1. انسان به خدای متعال قرب تکوینی دارد: «وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ»؛ و هنگامی که بندگان من، از تو درباره من سؤال کنند، (بگو:) من نزدیکم! دعای دعاکننده را به هنگامی که مرا می خواند، پاسخ می گویم!(بقره/ 186). این بالاترین کرامتی است که خداوند در حق انسان قائل شده است.

2. انسان، خلافت الهی را به عهده دارد: «إِنِّی جَاعِلٌ فِی الاْرْضِ خَلِیفَةً»؛ من در روی زمین جانشین برای خودم قرار دادم. (بقره/ 30)

3. حق انتخاب آگاهانه و آزادانه (که لازمه آن، اختیار است) برای انسان محفوظ است: «الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ»؛ کسانی که سخنان را می‌شنوند و از نیکوترین آنها پیروی می‌کنند. (زمر/18)، «إِنَّا هَدَیْنَـهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَ إِمَّا کَفُورًا»؛ ما راه را به او نشان دادیم، خواه شاکر باشد (و پذیرا شود) یا ناسپاس. (انسان/ 3)

4. پیمودن راه حق بعد از انتخاب آگاهانه برای او آسان شده است: «ثُمَّ السَّبِیلَ یَسَّرَهُ»؛ سپس راه را برای او آسان کرد.(عبس/ 20)

  5. بارهای سنگین و زنجیرهای دست و پاگیر با آمدن پیامبران از دوش او برداشته شده است: «وَیَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالأَغْلَـلَ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ»؛ و بارهای سنگین و زنجیرهایی را که بر آنها بود، (از دوش و گردنشان) بر می‌دارد. (اعراف/ 157)

6. موارد دیگری از قبیل: قرار دادن تمامی مواهب مادی و معنوی برای او در جهت رسیدن به کمال نهایی (انعام، 104)، انسان، مخلوقی برگزیده شده از بین همه مخلوقات عالَم (طه، 122)، تأکید بر حفظ شرافت انسان (یوسف، 50) موجودی که محور و هدف رسالت‌های رسولان است. (اسراء/ 9، 10)

قدرت تسخیر انسان، در عالم طبیعت (لقمان/ 20) برخورداری او از عقل و قدرت تدبر و تفکر که منشأ اراده و انتخاب و اختیار و آزادی است (اسراء/ 36)، حق حیات، حرام بودن قتل او و... احتراماتی است که قرآن برای انسان قائل شده است.

آنچه قرآن درباره حقوق بشر بیان کرده، نشانگر آن است که انسان، برترین مخلوق است و بالاترین حقوق، کرامت، فضیلت و شخصیت به او عطا شده است.